بلزپالسی(فلج عصب صورت)

فلج ناگهانی نیمه صورت یا فلج بلز

بلز پالزی چیست ؟

حتما شما هم دیده یا شنیده اید که فردی به صورت ناگهانی دچار فلج نیمه صورت می شود به طوریکه موقع خنده یا صحبت کردن نصف صورت کمتر حرکت می کند و نیمه سالم به سمت مقابل منحرف میشود. منظره ناخوشایندی ایجاد میشود و بیمار با ترس و وحشت به پزشک مراجعه میکند.اما علیرغم تصویر وحشتناک ، این بیماری عموما خوش خیم بوده و طی چند هفته فلج برطرف خواهد شد.

بلز پالزی ، فلج یا ضعف در یک طرف صورت است که در اثر آسیب عصب ۷ مغزی در سوراخ استایلوماستویید ،که در زیر گوش قرار دارد ، ایجاد می شود و در نتیجه عصب دهی به عضلات صورت به خوبی انجام نمی شود.این بیماری به صورت فلج نسبی یا کامل در یک نیمه صورت خود را نشان می دهد.

باید بدانیم که عضلات نیمه صورت شامل عضلاتی که باعث بسته شدن چشم و پلک ها میشوند، عضلاتی که باعث بسته شدن و غنچه شدن دهان میشوند، عضلات کوچک چانه و گونه که به چهره ما حالت میدهند و ما را شاد، غمگین، عصبی، متعجب یا خندان نشان میدهند همگی توسط عصب هفتم مغزی یا عصب صورتی کار می کنند. در عمل جویدن غذا و ترشح اشک نیز این عصب سهم دارد. بنابر این فلج این عصب منجر به اشکال در اعمال فوق می گردد. بخصوص عدم بسته شدن چشم حایز اهمیت است زیرا اگر ما مرتب پلک نزنیم عمل شستشوی مرتب و مداوم قرنیه ما با اشک چشم متوقف می شود و با خشک شدن قرنیه خطر عفونت و آسیب دیدن قرنیه پیش می آید و از طرف دیگر چون پلکها نیز بسته نمیشوند در نتیجه قرنیه خشک حتی با تماس گرد و خاک نیز ممکن است جراحت ببیند و آسیب ماندگار هم ایجاد گردد.

موقع غذا خوردن بیمار به دلیل عدم انقباض عضلات گونه دچار مشکل و میشود و مرتبا غذا بین گونه و دندانها گیر میکند و گاهی غذاهای شل از دهان بیمار بیرون می ریزند.

شیوع بلز پالزی چقدر است ؟

بلز پالزی یکی از شایع ترین ضایعات عصبی است که هر ساله حدود ۲۵ نفر در هر ۰۰۰/۱۰ نفر به آن مبتلا می شوند.

این بیماری همه گروه های سنی را دربر می‌گیرد( حتی کودکان) ، اما در سنین ۱۵ تا ۴۵ سال شایع تر است .مردان و زنان به یک نسبت به آن مبتلا می شوند که البته بیشتر افراد عملکرد خود را بدست می آورند.

بهبود بیماری به چه صورت می باشد ؟ مدت زمان آن متغیر است و کیفیت و مدت بهبودی به شدت آسیب اولیه بستگی دارد. فلج خفیف معمولا در عرض چند هفته کاملا بهبود می یابد و فلج شدیدتر در ۹۰-۸۰ درصد موارد ظرف مدت چند ماه کاملا بهبود می یابد.

در مواردی که بهبودی کامل رخ ندهد گاهی با کمک جراحی می توان ظاهر صورت و کارایی عضلات را افزایش داد.

علت بلز پالزی چیست ؟

علل گوناگون مانند تصادف یا تومورها می توانند باعث فلج عصب هفتم شوند اما بیشتر وقتها علت ناشناخته می ماند و در این حالت است که عنوان فلج بلز اطلاق میشود بنابراین لازم است با مراجعه به پزشک و بررسی های لازم توسط وی از عدم وجود علل مهم مانند تومورها اطمینان حاصل گردد.

ممکن است به دنبال عوامل زیر ایجاد شود :

فشار ناشی از ادم و یا تورم به علل مختلف مانند حاملگی- عفونت گوش میانی- دیابت – افزایش فشار خون -کم کاری تیروئید
خوابیدن جلوی باد سرد – به خصوص از محیطی گرم به طور ناگهانی به محیط سرد رفتن .
استرس
خستگی
ویروس سرماخوردگی یا بیماری خود ایمنی : حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد بیماران چند روز قبل از بیماری علائمی مانند سرماخوردگی یا بیماری های ویروسی داشته اند.(البته بلز پالزی واگیر دار نیست )
با این که علت فلج بلز ناشناخته است اما می دانیم به صورت کلی چه اتفاقی می افتد. عصب هفتم پس از جدا شدن از مغز برای رسیدن به عضلات صورت از استخوان گیجگاهی می گذرد. در حقیقت مسیر عصب از داخل استخوان گیجگاهی است و درست از لابه لای ساختمان گوش عبور می کند. این قسمت کاملا کانالی استخوانی است و اگر عصب به هر دلیل دچار التهاب و تورم شود در این کانال فشرده میشود و منجر به بروز علایم میشود.

بر اساس نظر اغلب پزشکان تورم عصب هفت باید به علل مختلف از جمله وجود یک ویروس یا بیماری خود ایمنی ایجاد شود زیرا گاهی بیماران چند روز قبل از فلج بلز علائمی مانند سرماخوردگی یا بیماری های ویروسی داشته اند. به احتمال زیاد ویروس در مدت زمان ایجاد بیماری، به عصب حمله کرده و در نتیجه تورم عصب ایجاد شده است.

چند نکته:

اگر در شروع بیماری فلج کامل نباشد، به این معنا که تمام رشته های عصبی فلج نشوند و تمام عضلات صورت از کار نیفتند، معمولا این افراد به طور کامل خوب می شوند..

معمولا ۸۰ تا ۹۰ درصد افرادی نیز که فلج کامل یک طرف صورت دارند، به طور کامل بهبود می یابند اما ۱۰ تا ۲۰ درصد نیز درجاتی از فلج را همیشه خواهند داشت.

همان طور که شدت و علائم بیماری بین افراد مختلف متفاوت خواهد بود، زمان بهبود کامل نیز نامشخص است.

اما در این مدت، پزشک باید درمان های محافظتی و حمایتی داشته باشد. به عنوان مثال، از آنجا که پلک این افراد بسته نمی شود، قرنیه خشک شده و باعث زخم قرنیه می شود. زخم قرنیه نیز اگر کنترل نشود می تواند باعث عفونت چشم و نابینایی شود؛ بنابراین پزشک باید این عوارض را تا زمانی که بیمار خوب شود، کنترل کند.

این افراد باید در طول روز از قطره اشک مصنوعی استفاده کنند. شب ها نیز پماد بمالند تا یک لایه محافظ روی چشم شان باشد و بر اساس دستور پزشک معالج، پلک ها را بسته نگهدارند. اگر چشم بسته نمیشود باید با استفاده از پد چشمی شبها مانند پانسمان پلکها را روی قرنیه کشید و با چسب ثابت کرد. .

ماساژ عضلات صورت و حرکت دادن آنها نیز موثر است. این کارها باعث می شود عضلات در این مدت ورزیده بمانند. زیرا کافی است چند روز عضلات منقبض نشوند و تحلیل عضلانی و لاغری و در نتیجه ضعف عضلات پدید می آید. علاوه بر حرکت دادن عضلات این افراد باید فیزیوتراپی مداوم هم داشته باشند.

مشکلات و بیماری های دندان هم ممکن است برای این افراد پیش آید زیرا بر اثر این بیماری، ترشح بزاق کاهش می یابد و در نتیجه احتمال پوسیدگی دندان بیشتر می شود. به همین دلیل باید مراقبت های دندانی را به بیماران آموزش داد و به آنها توصیه کرد مرتب مسواک بزنند و از نخ دندان استفاده کنند.

اگر مریض زود متوجه بیماری شده و به پزشک مراجعه کند، درمان زودتر شروع شده و دوره برگشت و بهبود، کمتر و کوتاه تر می شود.

مراقبت از چشم بسیار مهم است. باید با استفاده از اشک مصنوعی از خشک شدن قرنیه پیشگیری کرد. با بستن پلک به کمک پد چشمی یا یک گاز تمیز هنگام خواب و نیز استفاده از عینک محافظ هنگام عبور از خیابان و جاهای پر گرد و خاک از آسیب قرنیه جلوگیری میشود.

با فیزیوتراپی و ورزش و حرکت دادن به صورت و پلکها بایستی مانع ضعیف و لاغر شدن عضلات صورت گردید. به هر حال عصب عملکرد خود را پیدا خواهد کرد ولی نباید گذاشت در این مدت صورت لاغر و به اصطلاح کج شدن ماندگاری پیدا کند.

به طور کلی علایم شایع بیمار عبارتنداز:

فلج ناگهانی در یک طرف صورت از جمله فلج عضلات اطراف چشم
درد در پشت گوش در طرف مبتلا
هماهنگ نبودن دو طرف صورت به هنگام خنده یا اخم کردن
تغییر در حس چشایی و ترشح بزاق یا اشک
ناتوانی در بالا بردن ابروها
ناتمام بستن چشم ها
ناتوانی در پلک زدن – سوت زدن و غنچه کردن لبها
فقدان کنترل ایجاد اشک و معمولا کاهش بزاق
پر شنوایی و حساسیت به صدا

سکته مغزی یا خیر؟

ممکن است خانواده ها با بروز این بیماری نگران شوند و تصور کنند فرد دچار سکته مغزی شده است. اما فلج بلز چون مربوط به خود مغز و داخل جمجمه نیست، قطعا مریض هیچ علائم مغزی دیگری ندارد..

به طور کلی فلج بلز جای نگرانی ندارد و با اقدامات حمایتی و آموزش هایی که بیمار می بیند، معمولا اکثر آنها خوب می شوند. یک دوره کوتاه از کورتون خوراکی و مقداری داروی ضد التهاب نیز علاوه بر فیزیوتراپی توصیه میگردد.

متاسفانه در عده کمی از بیماران عصب آسیب جدی و غیرقابل برگشتی می بیند. در این موارد اقدامات جراحی ترمیمی مختلفی ممکن است انجام شود. اگر چشم بیش از ۵۰ درصد بسته شود و عوارض مهمی پیدا نکند بهتر است مداخلات جراحی ترمیمی انجام نشوند. عمل هایی به منظور زیبا کردن چهره انجام شده ولی گاهی با دستکاری های صورت نتایج بدتر هم شده است. گذاشتن بخشی از عضله گیجگاهی به اطراف دهان و گونه توسط یک جراح پلاستیک مجرب میتواند از انحراف شدید صورت بکاهد. به هر حال در مورد جراحی قبل از عمل خیلی فکر و مشورت کنید و سعی کنید چند با بیمار که توسط آن جراح عمل شده اند دیدار و مشورت کنید و ببینید آیا از نتایج مشابه راضی خواهید بود و انتظارات شما را برآورده میکند یا نه؟

درمان:

بیشتر بیماران مبتلا به فلج بل بدون هرگونه مداخله درمانی، بهبود می یابند.پزشک ممکن است برای تسریع روند بهبودی، دارودرمانی یا فیزیوتراپی را پیشنهاد کند.این بیماران به ندرت کاندید عمل جراحی هستند.

دارودرمانی:

کورتیکواستروئیدها: پردنیزون(Prednisone)

داروهای آنتی ویروس: آسیکلوویر(Acyclovir) و والاسیکلوویر(Valacyclovir)

مطالعات بالینی نشان داده که استفاده اولیه از هردو دسته داروها مؤثر بوده است؛ اما مدارک دال بر تأثیر داروهای کورتیکواستروئیدی نسبت به داروهای آنتی ویروس محکم تر بوده است(evidence based-on practice).

فیزیوتراپی:

عضلات ضعیف یا فلج شده منجر به ایجاد کوتاهی ها ودر نتیجه کنترکچرهایی در عضلات صورت بیمار می شود.ماساژ و ورزش این عضلات در پیشگیری از عوارض بیماری و درمان مؤثر است.همچنین گرمای مرطوب در کاهش درد مفید است. تحریک عضلات ضعیف و القای انقباض در این عضلات از دیگر برنامه های درمانی است.

اهداف:

ظاهری نرمال در وضعیت استراحت
ایجاد قرینگی در حرکات صورت
برگرداندن عملکرد چشم، دهان، بینی و گوش
درمان بیماری و بهبود علائم به زمان ترمیم و بازسازی عصب بستگی دارد:

۱- ترمیم فوری(immediate repair): از ۰ تا۳ هفته

۲- ترمیم با تأخیر(delayed repair): از۳هفته تا ۲سال

۳- ترمیم طول کشیده(late repair):بیشتراز ۲سال

هدف اصلی از درمان در فاز حاد فلج بل، بالابردن سرعت بهبودی و جلوگیری از مزمن شدن بیماری و پایدار شدن عوارض آن است.

برای مهارکردن ویروس، درمان باید فورا شروع شود.همچنین حمایت روانی ضروری است؛ و بیماران باید برنامه درمانی را به طور منظم دنبال کنند.

درصورتی که این فاکتورها وجود داشته باشد، پیش آگهی بیماری بد است:

فلج کامل عصب صورت
عدم بهبودی تا ۳هفته
سن بالاتر از ۶۰سال
درد شدید
سندرم Ramsay Hunt(مبتلا به ویروس هرپس زوستر)
اگر بیمار عوارض همراه داشته باشد.(هایپرتنشن، دیابت،حاملگی)
اگر با تست الکتروفیزیزیولوژی تخریب شدید عصب صورت(زوج۷مغزی) نشان داده شود.

به امید موفقت و بهبودی روزافزون شما

گروه پژوهشی ابوریحان